Het omgevingsportret

Burnthouse Lane © Michelle Sank

De aanleiding van deze blog is een fundraising voor een project van fotograaf Michelle Sank. Ze is de actie gestart, samen met de uitgever (Dewi Lewis Publishing), om in de komende zomer het boek Burnthouse Lane uit te kunnen brengen. Sank, Zuid Afrikaans van geboorte, woont sinds 1987 in Engeland. Ze werkt al een flink aantal jaren aan het project Burnthouse Lane, een woonwijk uit de jaren twintig van de vorige eeuw aan de rand van Exeter. Het is een interessant en uitdagend gegeven om oude wijken te documenteren. Nu gebeurt dat in Engeland door Sank, maar ook in mijn huidige mentoraten heb ik enkele fotografen die dat met veel verve doen. Hoe je zo’n oude wijk in beeld brengt hangt natuurlijk in de eerste plaats af van wat je wilt vertellen. Als het bijvoorbeeld over de renovatie van zo’n oude wijk een verhaal wilt maken  of bijvorbeend over de sterke sociale cohesie in de van nature ‘oude’ gemeenschap in een hedendaags jasje.

Sank kiest ervoor om met omgevingsportretten de woonwijk in beeld te brengen. Burnthouse Lane wordt wel getypeerd als een no-go-area, maar zij voelde zich juist heel welkom. “Misschien omdat ik ook van ‘buiten’ kom. Geboren in Zuid Afrika als dochter van Letse vluchtelingen. Ik weet wat het is om je gemarginaliseerd te voelen. Ik wil juist de positiviteit van de gemeenschap te benadrukken. Dat doe ik door de mens zelf te laten zien en met wat achtergrond. De tuinen, de kleuren van de huizen, de spiegeling in de ramen zijn allemaal factoren die iets laten zien van waar we zijn. De wijk is nu 100 jaar geleden opgezet om arme mensen uit de sloppenwijken te huisvesten. Veel later, ten tijde van Margeret Tatchers ‘Right to Buy – programma’  kwamen veel huizen in eigendom van arbeidersgezinnen. Dat wil niet zeggen dat daarmee de ontberingen zomaar verdwenen waren. Maar het geïsoleerde karakter van het gebied met een ingewikkeld labyrint van steegjes en plekjes hebben ook een effect op de gemeenschapszin van de mensen die daar wonen.”

© Michelle Sank

Sank heeft de mensen in hun natuurlijke omgeving gefotografeerd, waarbij juist die omgeving voor een meerwaarde aan haar documentaire serie geeft. De mensen tonen hoe ze zijn, zonder opsmuk of zich anders willen voordoen. Daaruit kun je zien dat het niet een project is dat op een achternamiddag is gemaakt. Ze gaf vertrouwen én kreeg dat ook.

De crowdfundig kent veel verschillende mogelijkheden en als je haar wilt steunen en misschien ook graag het boek wilt hebben, kun je hier meer informatie vinden. En op haar website vind je natuurlijk nog veel meer over haar.

En als je nog wat meer wilt weten over portretten lees dan hier een van mijn oude blogs zelfportretten geen exhibitionisme.

Collages in de fotografie

Wie de collage Metropolis (1923) van Paul Citroen wel eens gezien heeft zal zich misschien niet eens verbazen over de Japanse kunstenaar/fotograaf Sohei Nishino. Ik ontmoette hem op de UNSEEN beurs in 2014 en maakte de foto met de verrekijker.

fotograaf Sohei Nishino in Amsterdam 2014 | foto Peter van Tuijl

Ik vond het wel passen bij zijn speurwerk en bovendien was ik in die periode bezig met het project verborgen gezichten. Achter hem zie je een collage van Amsterdam met duizenden foto’s die hij voorafgaande aan UNSEEN had gefotografeerd. Als je een indruk wilt krijgen van dit monnikenwerk bekijk dan de video.

‘de kunstenaar/fotograaf Sohei Nishino aan het werk’

In mentor- en coachtrajecten komt er af en toe een fotograaf met het idee om als eindwerkstuk een collage te maken. Ik vraag dan naar de achterliggende gedachte… waarom wil je die pakweg 12 foto’s in een paneel -een collage- plaatsen. Vaak heeft het antwoord met de vorm te maken, in de trant van ‘het past zo mooi bij elkaar’. De collages waar ik meer mee heb, zijn degene die gemaakt worden vanuit een bepaalde inhoudelijke aspect of waar een bepaald concept aan ten grondslag ligt. De collage van Ruud de Jong is een mooi voorbeeld hiervan. Het is een foto die ergens rond 1993 is gemaakt en gebruikt voor een brochure van een onderwijsbond over het belang van de keuze en mogelijkheden van een eigen weg voor jongeren.

collage door Ruud de Jong uit een jubileumbrochure van een onderwijsbond

Het is niet één foto die in negen stukken is geknipt (kijk maar naar de verschillende perspectieven), maar een beeld met verschillende foto’s die vanuit een sterk concept een inhoudelijk betekenis heeft gekregen. Het paneel heeft als thema ‘het uit huis groeien, verder weg van de ouders, op eigen benen gaan staan.’ De brochure was een heus kunstwerkje met 10 foto’s die elk een facet van groei naar volwassenheid belichtte.

gebroken landschap | © Orna Wertman

Als je van scheuren, knippen en plakken houdt, moet je eens kijken naar het werk van de Nederlandse fotografe Orna Wertman. De serie Gebroken Landschap is een mooi voorbeeld van de toepassing van een collage. Een wereld scheppen die niet echt is, maar wel op onze wereld lijkt. Een wereld van papier en lijm die wedijvert met en vragen stelt over de echte wereld en uiteindelijk over de fotografie.

Als je je eenmaal in de collagetechniek in de fotografie duikt, raak je niet zo snel uitgekeken. Paul Bogaers een kunstenaar die in de eerste pakweg 15 jaar van zijn kunstzinnige carrière zich meer te goed deed aan het verzamelen van beelden dan aan het maken van foto’s.

collage © Paul Bogaers

Het leek wel of hij alle foto’s die hij tegenkwam in de krant, de vrouwen- of mannenbladen, de serieuze magazines of de plaatselijke ‘suffertjes’, verzamelde. Met een eenvoudige camera maakte hij af en toe nog wel foto’s. Foto’s die hij combineerde met zijn verzameling knipsels. Eigenlijk zijn het tweeluiken en veel minder collages. De twee foto’s vormen samen een nieuw beeld, een beeld dat te maken heeft zowel met vorm (compositie-beeldelementen) als met inhoud. Ze gaan in ccombinatie een eigen leven leiden, ze laten je anders kijken naar alledaagse dingen en ze dagen je uit om het onverwachte tot het gewone te maken.

collage © Paul Bogaers

De fotografie van Orna Wertman reken ik niet echt tot de architectuurfotografie ondanks dat de stedelijke omgeving in veel van haar beelden aan de orde zijn. In de architectuurfotografie zie je vaak foto’s die uit ogenschijnlijk ingewikkelde deelconstructies zijn opgebouwd, maar bij nadere beschouwing blijken dergelijke foto’s toch gewoon de realiteit te zijn, dus één foto met spiegelingen, lijnen en vlakken die de kijker op het verkeerde been zetten.

Niet van dat alles bij de Turkse fotograaf Murat Germen. Zijn MORPHOSIS is een denkbeelding stad, ver van de echtheid. Een ‘samenraapsel’ van elementen waardoor een constructie van een moderne miljoenenstad ontstaan is.

foto van Murat Germen met als titel MORPHOSIS | © Murat Germen

De voorlaatste fotograaf die ik in deze blog wil noemen (als je op zoekt gaat, vind je er vast nog heel veel meer) is de Nederlandse Nanda Hagenaars. Ze is een veelzijdige en hedendaagse fotograaf en er verschijnen zowel portretten als figuurstudies én documentaires van haar hand. De werken van de collagekunst zijn redelijk nieuw en zeer de moeite waard om er kennis van te nemen.

collagekunst van Nanda Hagenaars © Nanda Hagenaars

Zelf schrijft ze op haar website daarover: “Voor mij geeft het combineren van verschillende beelden, oud of nieuw, gefotografeerd of geschilderd, natuur of menselijke elementen, een zekere voldoening. Eén oog samenknijpen en de perfecte klik vinden. Voor mij is dit nog meer een vorm van meditatie dan fotografie al is. Ik ben in het moment. Ik ben aan het creëren. Ik ben gefocust. Ik kan dit uren en uren doen.
Alle collages zijn analoog, wat betekent dat ze afkomstig zijn van het uitscheuren van interessante afbeeldingen uit oude boeken of het afdrukken van mijn eigen foto’s.”

Tot slot wil ik deze blog eindigen zoals ik begonnen ben, met METROPOLIS. Metropolis van de Duitse fotograaf Michael Naijar. Najjar is een moderne kunstenaar, een avonturier en beschouwt zich als een toekomstige astronaut. Hij woont en werkt in Berlijn. In zijn kunstwerken werpt hij een complexe kritische blik op de technologische krachten die het begin van de 21e eeuw vormgeven en drastisch transformeren. Zijn metropolis, de bedachte stad die volop in bewging is. Wellicht brengt hij daarmee tot uitdrukking dat steeds meer mensen uit het platteland masaal naar de grote steden trekken. Volgens prognoses van de Verenigde Naties zal in 2050 naar verwachting ruim twee derde van de wereldbevolking in stedelijk gebied wonen. 

MERTROPLOIS | © Michael Naijar

transparantie IN DE STRAAT

photography © PASCAL SENTENAC

Pascal Sentenac woont en werkt in Parijs en Seine-et-Marne. Al meer dan vijftien jaar doet hij persoonlijk onderzoek naar het fotografische beeld, parallel met zijn baan als directeur fotografie, die hij dertig jaar uitoefent, en zijn activiteit als scenarioschrijver. Het vertellen, het benadrukken van plaatsen, van wezens, hun afwezigheid of aanwezigheid, de verkenning van sensaties zijn de rode draad in zijn werk. In zijn -wat ik noem straatfotografie- is de aanwezigheid én afwezigheid van de mens nadrukkelijk aan de orde. Je bent observator van iets waar je geen deelgenoot van bent. Een plastic scherm tussen jouw wereld en datgene wat je waarneemt. Er kan van alles gebeuren, maar jij kunt er niet bij, niet aan deelnemen en niet waarschuwen voor het gevaar als dat nodig mocht zijn. Naast deze meer inhoudelijke aspecten kun je als beschouwer ook genieten van de esthetiek van de foto’s. Kleuren, vormen, scherpte en onscherpte verwijzen naar het werk van de Amerikaanse meesterfotograaf (straatfotograaf en kunstenaar) Saul Leiter [1923-2013].

photography SAUL LEITER 1957 | © Saul Leiter Foundation

ELLIOTT ERWITT

[1928 — 2023]

USA. New York, New York. 1999.

Ik kan de gisteren overleden fotograaf niet vergeten. Dat hoeft ook niet. Vooral vanwege zijn fotografie blijft hij mij bij, maar ook wel door zijn naam. Als ik enkele van zijn foto’s weer eens in een lezing -bijvoorbeeld over straatfotografie- stopte moest ik vaak een correctie aanbrengen. Met hoeveel l’s, w’s en vooral t’s moest zijn naam ook alweer geschreven worden. Zelfs als je zijn voor- en achternaam verwisselde klonk het nog goed.

Maar heel groot is hij geworden door zijn spontane en ogenschijnlijke ongecompliceerd lijkende foto’s. De vele hondenfoto’s; voor veel fotografen zou dat al bijna een levenswerk betekenen. Humor en ongedwongenheid spelen een belangrijke rol in zijn werk. Toevalligheden uit het dagelijkse leven die door het kader en het moment meer vertellen dan wat je ziet. Foto’s die je redelijk makkelijk kunt lezen en waarvoor geen hogere fotoleer nodig is. En toch, als je nog wat verder kijkt, gaat het dieper en is er meer te beschouwen dat gekenschetst kan worden als een dagboek van het leven. Een geweldige observator waardoor bewaard blijft van ‘wat ooit was’. Waarschijnlijk ook vanwege de fotografische helderheid -zijn beeldtaal- waarmee hij het leven vastlegde. In allerlei facetten alhoewel pure ellende voor hem niet was weggelegd. Ik heb hem nooi ontmoet, maar denk dat hij een prettig en vrolijk mens was met een engagement gericht op het gewone dat ook heel bijzonder kan zijn. Zeker zul je hem als fotograaf kunnen bewonderen vanwege het impulsieve in zijn werk. Met name zullen veel straatfotografen dat ook in zijn ouevre herkennen.

| Elliott Erwitt |

Hij was een straatfotograaf die het tot het lidmaatschap van Magnum schopte. Het persagentschap dat in 1947 door o.a. Henri Cartier Bresson werd opgericht en dat nog steeds als een belangwekkend fotoinstituut te boek staat. Hij was inmiddels 65 jaar lid en tot zijn, bijna, negentigste actief.

Op verschillende sites wordt Elliott Erwitt herdacht, vaak met tal van fotopages. Het mondiale fotofestival Rencontres d’Arles herdenkt de fotograaf met een heruitgave van het interview dat Hebel (de toenmalige directeur van het jaarlijkse festival) met Elliot had in 2012. Er is een film in twee delen van dit interview verschenen [in totaal ongeveer een uur deel 1 en deel 2]. Je kunt ook kijken naar het zes-minuten durende filmpje met uitsluitend foto’s.

PRIKKELEND

Dat vond ik van de foto’s van Zuzana Pustaiová die ik tegenkwam op de website van Lensculture. Ongebruikelijke fotografie, fotografie die zich niet gemakkelijk laat plaatsen in een hokje, of het zou het hokje van lef moeten zijn. Voor mij zijn het stillevens die het leven in volle hevigheid tonen. Alledaags en tegelijkertijd spat het concept er van af. Metaforisch als het gaat om begrippen of zaken uit het leven aan de orde te stellen, zonder precies te onthullen waarover het dan echt gaat.

© Zuzana Pustaiová

Aan haar foto’s werd de 3e plaats series toegekend en de foto’s bleken te komen uit het boek One Day Every Day’’. En toen ik op haar website verder ging snuffelen was ik verkocht en het boek rechtstreeks bij haar gekocht. Een fotoboek bevat een reeks foto’s. Papier, vormgeving of bijvoorbeeld ritme maken dat een boek over meer gaat. De aanschaf en vooral het hebben van zo’n boek voelt als een feestje. One Day Every Day is dat wat mij betreft.

ONE DAY EVERY DAY | © Zuzana Pustaiová

Op haar website kun je o.a. lezen: Zuzana Pustaiová (geboren in 1990 in Levice, Slowakije) begon haar interesse in beeldende kunst met schilderen, maar schakelde al snel over op fotografie, die ze studeerde aan de Academie voor Schone Kunsten in Bratislava, Slowakije, en de Universiteit voor Toegepaste Wetenschappen in Bielefeld, Duitsland. Ze voltooide haar doctoraat in de kunsten in januari 2022 en werd doctor in de kunsten. Meer …

LEZEN of toch een LEZING

als je alles over straatfotografie wilt weten

De vreugde van het zien

LONDEN | © Peter van Tuijl

Fotografie curator -Pauline Vermare- reflecteert op de breedte en evolutie van de straatfotografie, evenals de diepe geschiedenis van het Magnum collectief daarin, terwijl Magnum-fotografen hun eerste online cursus lanceren. Zeer de moeite waard … leestijd ongeveer 10 minuten / een lezing duurt langer!

Bloed, zweet en Brylcreem

een foto expositie van Gerjo te Linde


Een beeldverslag over een hedendaagse- vintage look dankzij een modern ambacht.

Fine art picturalist, Gerjo te Linde fotografeert sinds 2015 uitsluitend met behulp van het historische ‘wet collodion’ proces, ook wel de natte plaat fotografie genoemd. Vanaf die tijd is zijn kijk op fotografie ingrijpend veranderd. Inhoudelijk is zijn werk het beste te omschrijven als een kritische blik op zichzelf en op sociale thema’s die hem bezighouden.

from de series GAIA  Earth Mother | 2021 Honorable mention Annual Photography Awards, Fine Art category | © Gerjo te Linde

Om zichzelf scherp te houden maakt hij af en toe een zijsprong naar de moderne digitale techniek. Dat digitale materiaal zet hij vervolgens meedogenloos om naar monochrome beelden, meestal uitgedost in contrastrijk zwart – wit, echter zeker niet kleurloos.

Met deze serie typeert Gerjo een hedendaagse man, het continue veranderende modebeeld, de terugkerende stijlelementen in uiterlijkheden en onze blijkbaar aanwezige behoefte aan ‘beleving’. Wellicht springt de barbier hier handig op in? Hij laat alleen mannelijke klanten toe, bedient ze vakkundig en serveert na afloop een glas whisky met passende rookwaar. Een serie die reflecteert.

Is het een modetrend of verlangen we allemaal naar een representatief spiegelbeeld, houden we van persoonlijke verzorging en laten we ons allemaal het liefst graag regelmatig ‘vertroetelen’?

26 nov. 2022 t/m 2 febr. 2023 in het Fotokabinet van Oerkroeg Schiller.

Prinsenstraat 4, 7121 AG Aalten

Openingstijden: 
Dinsdag 19:00 tot 01:00
Woensdag 19:00 tot 01:00
Donderdag 16:00 tot 01:00
Vrijdag 14:00 tot 02:00
Zaterdag 14:00 tot 02:00
Zondag 14:00 tot 01:00

documentair portret

# 23 Chris Maliwat

the Damm family | © erven Mary Ellen Mark

In mijn lezingen over documentaire fotografie gebruik ik de omschrijving die Ton Hendriks (auteur van het boek beeldspraak) hanteert. ‘Het documentair portret is verwijzend naar omstandigheden of situaties’. Een beroemd voorbeeld is de foto die Mary Ellen Mark van ’the damm family’ maakte.

Gisteren kwam ik op instagram per toeval een hedendaagse vrijetijdsfotograaf tegen die nagenoeg dagelijks documentaire portretten maakt, Chris Maliwat.

uit het boek METROGRAM | © Chris Maliwat

Een reeks portretten, afgewisseld met een enkele situaties, dat is het boek Metrogram van amateurfotograaf Chris Maliwat. Hij is geïnspireerd door fotografen die al eerder de subway van New York documenteerden. Walker Evans maakte rond de jaren 1936 zijn serie subway. Anoniem, zonder contact te maken om op die manier een tijdsbeeld te maken van ‘de gemiddelde werkende Newyorker’. Zo die bestond dan heeft Evans daar een beeld aangegeven.

Bruce Davidson maakte eind jaren zeventig van de vorige eeuw baanbrekende kleurenfoto’s over de Subway.

© Bruce Davidson uit het boek over de metro in New York jaren 80

Niet geënsceneerde portretten

Chris Maliwat maakte de -niet geënsceneerde- portretten van gewone mensen met zijn mobiele telefoon. De metro in New York is de grootste in de wereld, groot qua lengte en het aantal stations. Ik weet niet of Chris alle haltes heeft aangedaan, maar het is een lijvige serie geworden waarbij de mensen niet gehinderd worden door de blik van de fotograaf met camera. Je maakt met hen de subwaytrip, als forens, als bezoeker of passant. Gewoon iets van alledag. De foto’s zijn meer dan dat. Het alledaagse wordt verdiept door het moment en kader van de fotograaf en doordat hij een grote reeks beelden toont. Het lijkt bijna het bewijs van ‘KIJK ZO IS DE METRO’. Via de tumbrl site kun je METROGRAM volgen. Ook op het instagram account vind je zijn foto’s.

uit het boek METROGRAM | © Chris Maliwat

Een troostrijke gedachte voor mij en wellicht ook voor jou.

USA. New Orleans, Louisiana. 2000. Adelyn, Ash Wednesday | © Alec Soth

LEREN VAN JE FOUTEN

In de Magnum FIELD NOTES van september 2022 lees ik het interview van Schuman met Alec Soth. Troostrijk om te ontdekken dat deze beroemde Magnum fotograaf nog steeds fouten maakt, onzeker is en ‘dagelijks’ leert van het maken van foto’s. Troostrijk maar in het interview komen ook verscheidende uitspraken voor waarvan ik kan leren. Misschien geldt dat ook wel voor jou.

In een interview met Aaron Schuman voor de release van zijn online cursus Photographic Storytelling , vertelt Alec Soth over het belang van leren door ervaring en in het bijzonder over het erkennen en overwinnen van de fouten, fouten, frustraties en “mislukkingen” die onvermijdelijk optreden bij het pad van elke fotografische carrière. Soth deelt specifieke voorbeelden van technische fouten met Schuman, en reflecteert op de moeilijkheden om projecten los te laten, het belang om jezelf te verzoenen met de onvermijdelijkheid van het maken van fouten.

LEES HIER HET INTERVIEW MET ALEC SOTH

vallen en opstaan

fotografie, nuttig of nutteloos ?

Voor wie maak je eigenlijk foto’s. Wat wil je vertellen en aan wie. Is het een vorm van tijdverdrijf of wil je de wereld veranderen. Welk doel dient de fotografie, welk doel dient jouw fotografie. Deze en meer van dit soort vragen schieten door mijn hoofd bij het zien van het werk van de Britse fotografe Gaby Laurent. Let wel dat ik die vragen geenszins stel om haar fotografie of bedoelingen te kleineren. Eerder is het de speelsheid, het ongedwongen karakter, het enigszins wereldvreemde én het ogenschijnlijke pretentieloze die deze gedachten bij me oproepen. Is fotografie, vrije fotografie, persoonlijke fotografie misschien toch alleen maar spelen in de wereld waarin je leeft. Niets meer, maar ook niets minder.

Falling | © Gabby Laurent

Veel van haar foto’s ogen toevallig. Maar er zijn ook situaties die een concept doen vermoeden. Wordt de toevallige wereld en het maakbare door haar bij elkaar gebracht. Laat ze daarmee zien dat zelfs het maakbare (moment) nog door het toeval wordt gedirigeerd. Dat het succes van het maakbare, de succesvolle carrière of onderneming, het succes in het algemeen niet geheel los staat van het toeval, niet geheel los staat van het geluk of de pech. In haar boek Falling valt ze regelmatig zelf. Vallen kun je leren maar als je valt is het nooit helemaal zeker hoe je valt. Misschien gaat haar fotografie wel over maakbaarheid. Als ik zo naar haar werk kijk krijgt het begrip speelsheid bijna als vanzelf nog weer een andere dimensie.

In het artikel ‘Het lot, de fantasie en de onzekere toekomst: de beste fotoboeken van de maand’ [ANOTHER] worden hele verschillende soorten fotoboeken van bekende en minder bekende fotografen kort en bondig besproken met steeds enkele foto’s als voorbeeld. Ook het boek Falling van Gabby Laurent komt daar aan de orde. Voor wie wil kijken en lezen …. Another

ANOTHER besteedt aandacht aan mode, kunst, fotografie, lifestyle en nog veel meer. Op de website is het ook voor fotografen heerlijk toeven, zeker op de fotografiepagina. Kijk maar eens op de pagina van kunst en fotografie.

DE TWEEDE LEG … KRONKELS EN SPINSELS

Twee boekjes van fotovrienden krijgen in een tijd van een paar weken. Lekker is dat. Een boekje (vanwege de maat van 21 x 21 cm, spreek ik van boekje) vol met fotografie van John Moest. De titel van het boek is ‘de tweede leg’. Door het volk wordt hierover heel verschillend gedacht. Van het sneue type die -op leeftijd- voor de tweede keer opnieuw de pampers of poepluiers (oei, dat is ook weer achterhaald, maar als ‘milieubewussie’ noem ik het toch maar even) staat om te doen of te verschonen tot ‘hij is nu weer helemaal tot bloei gekomen in zijn nieuwe vaderrol’.

Van mij mag het allemaal, ik hoop oprecht dat de mens gelukkig is of wordt in het leven dat hij/zij leeft. Maar het boekje van John gaat niet over ‘de nieuwe vaders’ maar om foto’s waar hij tot dan niet -of nauwelijks- naar omgekeken had. De afvallers, het niet relevante misschien zelfs het betekenisloze beeld die bij nader inzien, zoveel jaar later, tot een hogere orde verheven worden. We kennen allemaal de relatieve waarde van het moment. Honger maakt rauwe bonen zoet. Als ik naar mijn oude negatieven of digitale bestanden kijk, komen allerlei herinneringen boven die dat ene specifieke beeld overstijgen. De foto krijgt een andere dimensie en een nieuwe betekenis door de tand des tijds. Misschien is ook je opvatting veranderd ten aanzien van de fotografie op zich. Ging het je pakweg 25 jaar geleden misschien om een mooie esthetische plaat te maken, terwijl je nu veel meer geleid wordt door de emotie die een foto bij je oproept. Door het boekje van John heb ik met veel plezier gebladerd en gekeken temeer daar de combinaties van foto’s op de dubbele pagina’s elkaar ook nog eens lekker versterken qua verhalende betekenis. En dat allemaal op een van mijn favoriete terreinen gemaakt, de straat!

Drie pagina’s uit ‘de tweede leg’ | © John Moest

Het andere boekje is van Jac Mostert en is getiteld ‘kronkels en spinsels’. Jac is fotograaf maar in dit boekje staat geen enkele foto. Nou ja, de omslag is wel een foto. In het boekje staat alleen maar tekst. Zelfverzonnen uitspraken, bijna allemaal als dubbelzinnen. Een enkele keer heeft hij zijn vondsten in drie zinnen aan het papier toevertrouwd. Het is niet dat je even op een regenachtige achternamiddag gaat zitten om ze te verzinnen. Het moet een jarenlange verzameling van observaties zijn geweest die geleid hebben tot dit soort uitspraken. Wat dat betreft is het eigenlijk net als fotografie: gegoochel met de werkelijkheid. Er valt je iets op en je maakt er een foto van. Er valt je iets in of je ziet wat en je maakt er een ‘dubbelzin’ van.

Het boekje heeft als ondertitel ‘Perfectie bestaat. Alleen in de geest.’ Eigenlijk ook een dubbelzin!

De eerste uitspraak ‘In Nederland vangen wij boeven. Met een schepnet met grote mazen.’ Niet alleen grappig maar ook maatschappijkritisch? Of dan de meer filosofische uitspraak  ‘Als je met het verleden bezig bent. Sta je met je rug naar de toekomst.’ Zo kan ik nog even doorgaan met uit het boekje van Jac te citeren. Er staan in totaal meer dan 600 uitspraken in! Vooruit nog een paar met toestemming van Jac.

‘Je kunt van bomen wel planken maken. Maar van planken geen bomen.’ En om in het kader van het -voor Oranje zo teleurstellend- EK voetbal te blijven: ‘Het is moeilijk. Om een schaduwspits op het veld te dekken.’ Ik moet er niet teveel op een dag lezen want dan is mijn dag tekort. Dus af en toe lees ik er een voor aan mijn vrouw.

de KAMER

De Franse Magnum-fotograaf Raymond Depardon (1942) maakte meer dan 40 boeken en vele films. Hij werd geboren in Villefranche-sur-Saône en leerde op jonge leeftijd het fotograferen van de plaatselijke opticien. In 1958 sloeg hij zijn vleugels uit en vertrok naar Parijs. In 2020 gaf hij een nieuw boek uit met oud werk, namelijk foto’s van de boerderij van zijn ouders uit zijn jeugdjaren.

La Chambre | © Raymond Depardon

Het is een poëtisch en beschouwend werk geworden en zeker verrassend te noemen als je kijkt naar het werk waarmee Depardon later furore maakte. Hij fotografeerde o.a. de sloppenwijken in Glasgow, politiek beladen onderwerpen in Amerika en de psychiatrie in Italië.

La Chambre | © Raymond Depardon

De foto’s uit zijn vroege jeugd werden gemaakt met lange sluitertijden met een grootformaat camera.  Elk beeld laat een stil tafereel zien binnen en rond de boerderij. De kleinste details werden zijn fotografische onderwerpen: een stoel, een tafel, behangpatronen. Elke foto en de elementen erin roepen herinneringen op van degene die er naar kijkt, ongeacht of je vroegere thuis een boerderij was of een stadse woning. De foto’s herbergen een spanning tussen wat was en wat is geworden. Een verwijzing naar het verleden.  

USA. Chicago. Grant Park. Anti-Vietnam war protest. 1968. | Raymond Depardon

Een aantal jaren gelden ontmoette ik Depardon in Arles waar hij een grote overzichtsexpositie had. Het veelkoppige publiek hing aan zijn lippen. Bij elke foto ging hij in op de betekenis die de foto voor hem had. We luisterden naar een fervente liefhebber van fotografie én het leven van alledag.

Een bekende uitspraak van Depardon is “Ik dacht aan niets anders dan fotografie”

Het is de vraag of een dergelijke uitspraak de waarheid is of in sociaal opzicht ook als goed te betitelen is, maar het tekent de man en zijn werk natuurlijk wel.

Het boek La Chambre is als een nieuw limited edition-boek verschenen en voor 200 euro te koop…. Voor verzamelaars een aanrader, denk ik. [Voor als je verder een indruk wilt hebben, klik dan hier.]

Het werk van de Franse fotograaf Raymond Depardon is in Nederland vrij onbekend. In 2005 schreven Frits Gierstberg (Curator Nederlands Fotomuseum Rotterdam) en Nico de Klerk (onderzoeker van het Nederlands Filmmuseum) een boek (twee essays) over de fotograaf/filmer. Juist de combinatie -de cross over- van fotografie en film maakt Depardons werk belangrijk. [Raymond Depardon Photographer and Filmer, Engels 144 pagina’ | 9789059730403]

MIKADO

Uit de serie ‘Mikado’ | © Igor Omulecki

Deze foto en soortgelijke andere foto’s van de Poolse fotograaf Igor Omulecki kwam ik tegen in het maartnummer van het Duitse Fotomagazine PHOTONEWS [Zeitung für Fotografie]. Is het autonome kunst of vertelt de fotograaf iets over oorzaak en gevolg, heeft het met structuur van materialen te maken of gaat het gewoon over mooie kleurtonen. In ieder geval werd ik getriggerd om er langer naar te kijken en op zoek te gaan naar deze fotograaf. Igor Omulecki [Lodz, 1973] heeft er voor doorgeleerd om als kunstenaar door het leven te kunnen gaan. In 1994 behaalde hij het diploma aan het college voor theater- en filmkunsten, in 2015 een graad in de fotografie en in 2018 nog een mastergraad aan de academie voor de kunst in Szczenin. Ik ben niet echt op de hoogte van het kunstonderwijs in Polen om e.e.a. in te kunnen schatten maar er klinkt in ieder geval gedrevenheid en de wens tot vergroting van deskundigheid in door. Op zijn website zie ik dat hij in de laatste jaren veel seriematig werk maakt met een sterk conceptueel en autonoom karakter. Dat was eind jaren negentig nog net wat anders. Daar zie je vooral foto’s van mensen -vrienden wellicht- op een persoonlijke manier in beeld gebracht.

1997 © Igor Omulecki
2000 © Igor Omulecki

Over Mikado schrijft hij dat de inspiratie voor deze serie ontstond toen hij zijn zoontje van negen zag spelen en bouwen met houten materialen. Hij heeft vervolgens allerlei objecten -voorkomend in de natuur of in de ’technologische wereld’- gefotografeerd en zijn foto’s als installaties met behulp van de computer opgebouwd. Zijn argumentatie of artistiek statement is …. “We benaderen computertechnologieën met afstand en wantrouwen. Hoewel we ze beschouwen als niet behorend tot de biologische wereld, sluiten we ze uit van de cirkel van de natuur. Dit begrip, waarin we sterk differentiëren tussen technologie en natuur, is gebaseerd op de overtuiging van wederzijds isolement van verschijnselen in onze wereld. We vergeten dat technologie een creatie is van een biologisch mens. Alle uitvindingen zijn geconstrueerd op basis van en lijken op onze zintuigen en mogelijkheden om ze te gebruiken. Op deze manier is technologie een uitbreiding en evolutie van de biologische wereld. Interessant is dat de mens als biochemisch fenomeen de neiging heeft om anorganische verschijnselen te marginaliseren. Alsof het universum alleen leven omvatte. Het is een egocentrisch en beperkt denken. Ik zie een man als een biologische machine.”

Zo dat is nog eens een mooie verklaring voor je werk. Wat ik misschien in eerste instantie zie als een spielerei of een ‘ver-weg-van-de-werkelijkheid- krijgt door dit statement een veel diepere betekenis. Soms heb je het verhaal van de fotograaf nodig om zijn strevingen en uitingen te kunnen begrijpen of er minstens begrip voor te hebben.

Alhoewel de vergelijking kant noch wal raakt doet dit me plotseling wel denken aan de poppen van Hans Bellmer uit de jaren 30-40 van de vorige eeuw.

The Doll c.1936 Hans Bellmer 1902-1975 Presented by Tate Members 2003 http://www.tate.org.uk/art/work/T11781

Bellmer [Katowic, Polen 1902- Parijs, Frankrijk 1975] zei destijds over ‘zijn’ poppen onder andere …..“Het geslacht is geprojecteerd op de oksel, het been natuurlijk op de arm, de voet op de hand, de tenen op de vingers. Zo ontstaat er een eigenaardige mengeling van echt en onecht, van wat mag en niet mag, waardoor het ene bestanddeel aan realiteit wint wat het andere daaraan inboet.” Wat destijds wellicht als ridicuul, minderwaardig of pervers werd gezien bleek voor Bellmer een artistieke uiting om de niet-werkelijkheid, de surrealiteit, weer te geven. Overigens in verschillende kringen werd hij door zijn uitleg er niet minder om verguisd.

zelfportretten geen exhibitionisme

Drie jaar geleden was ik rond deze tijd in Alicante. In een klein museum met moderne kunst trof ik een expositiewand met allemaal portretjes van vrouwen met een rood jurkje en een bijpassend sjaaltje. Het waren er zeker meer dan 200. De vrouwen leken op elkaar en toch ook weer niet. Er waren grote verschillen in haardracht, de huidtint, lipstick en uitdrukking. Vooral de uitdrukkingen spraken boekdelen. Het melancholische portret, maar ook vrolijk, uitbundig, ingetogen, verdrietig en daarnaast de slonzige uitdrukking en zelfs enkele dodelijk blikken van de ‘femmes fatales’. Ik ben de naam van de fotografe vergeten/kwijt, maar uiteindelijk bleek ze het allemaal zelf. Een prachtige reeks van iemand die naast de fotografie ook de kunst van het toneelspel verstaat. Als iemand weet welke fotografe ik bedoel, jou ik me aanbevolen.

Gisteren bij het surfen op zoek naar ‘fotografische kunst’ kwam ik een andere vrouw met een soortgelijke serie tegen.

© Tomoko Sawada

Tomoko Sawada

Tomoko Sawada [geboren in 1977] is een Japanse hedendaagse fotograaf en performancekunstenaar. Haar eerste expositie had ze toen ze 20 was. Inmiddels exposeert ze ook in Europa en Amerika en staat ze internationaal echt op doorbreken.

© Tomoko Sawada

In deze serie toont ze de (formele) foto’s die Japanse studenten maken na hun afstuderen. Het zijn portretten die ze gebruiken bij hun cv om na de studie ergens aan de slag te kunnen. In de serie maakt ze gebruik van de ‘conventies of afspraken’ die hiervoor gelden zoals kleding, neutrale gezichtsuitdrukkingen en kleding. Bovendien hanteert ze een nagenoeg vaste fotografische uitvoering die een parallel vertoont met foto’s uit de zogenaamde ‘pasfoto-hokjes’. De grote verandering zit vooral in haar kapsel, make-up en vooral gezichtsuitdrukkingen. Daarmee lijkt ze ook een statement te maken naar al die managers en personeelsfunctionarissen die de ‘pasfoto’ als uniek beeld zien om iemand wel of niet uit te nodigen voor een sollicitatiegesprek.

© Tomoko Sawada
Photographer Tomoko Sawada explains how self-portraits can reveal the relationship between our inner and outer worlds. She contemplates how embodying fictional characters in her work allows her to document the lives and culture of Japanese women.

© Sant Francisco Museum of Modern Art

PORTRETTEN in verschillende maten en soorten

Ik onderscheid drie soorten portretten. Populair het ‘kale’ portret, het ‘aangeklede’ portret en het ‘bedachte’ portret. Schiet nu niet meteen in een modellenstress, want het heeft niets van doen met bloot of niet bloot.

het kale portret

Het kale portret zie ik als het portret waarbij iemands wezen zichtbaar wordt gemaakt. Een mens is een complex wezen en naar mijn idee kun je never nooit in één enkel plaatje vangen. Dus iemands wezen, het zijn,  is veel te groot voor het kale portret. Een kenmerk van iemand of iemands stemming of gemoedsrust kan wel. Zoiets als .. Piet komt enigszins bedachtzaam over op die foto of kijk die oogopslag verraadt een zekere alertheid. Het kale portret vertelt iets over iemand zonder dat er een specifieke context wordt gegeven.

het aangeklede portret

Anders wordt het met het aangeklede portret. Daarin speelt de omgeving waarin de persoon is gefotografeerd ook een rol. Is het in een studio met attributen dan noem ik dat ook ‘aangekleed’. De context van de foto wordt mede bepaald door de omgeving. De man in een biljartzaal van verzorgingshuis, de dame achter de toonbank van een bloemenwinkel of de foto van de man in het buitengebied met twee vliegtuigjes uit een bouwpakket. Misschien herken je in de laatste beschrijving wel de ‘on-the-road-foto’ van de documentaire fotograaf Alec Soth.

© Alec Soth

Deze foto is een van de tweeënvijftig afbeeldingen uit het boek Sleeping by the Mississippi uit 2004 van Alec Soth. De kenmerkende foto van de serie toont Charles, een bebaarde man met bril en overall, tegen een winterse achtergrond op het platteland van Minnesota. In elke hand houdt hij een modelvliegtuig vast. Soth, geboren in Minnesota, vond Charles en alle andere onderwerpen in het boek terwijl hij tussen 1999 en 2002 langs de rivier de Mississippi reisde tijdens verschillende roadtrips. Met behulp van een grootformaatcamera met negatieven van acht bij tien nam hij de tijd om de camera op te zetten. de camera en fotografeer de ontmoete vreemden, waardoor beelden ontstaan ​​die rustig en weloverwogen lijken met onberispelijke details, maar toch ook enigszins dromerig. De serie presenteert fotografie als een bevrijdende, verkwikkende en ongecensureerde activiteit.

het bedachte portret

Tenslotte de bedachte foto. Het is de portret foto van de fotograaf zelf. De fotograaf wil iets tot uitdrukking brengen, iets vertellen en daarvoor maakt hij/zij gebruik van het portret. Het is de enscenering van het portret door de fotograaf geregisseerd. Van schaterende vrouwen tot snotterende mannen en van verdrietig kijkende pubers tot de fel begeerde oude vrijster. Let wel het zijn zomaar wat voorbeelden die laten zien dat de fotograaf een doel heeft en anderen vraagt om dat voor hem/haar uit te beelden. De mode fotografie, zeker de klassieke, was niets anders. En ja, natuurlijk kan met het bedachte portret ook gewerkt worden met attributen of speelt de omgeving mede een rol als het gaat over de context van het beeld. Een aantal jaar geleden zag ik een serie van de Amsterdamse fotograaf Govert de Roos. De Roos bekend vanwege zijn popfotografie en portretreeksen van bekende artiesten maakt een serie met bekende Nederlanders, allemaal verdrietig enkele huilend misschien moet je het wel jankend noemen. Waren ze allemaal echt zo verdrietig of was het fotograaf de Roos die iets tot uitdrukking wilde brengen. De reeks was een mooi voorbeeld van ‘bedachte’ portretten.

© Diana Arbus [1923-1971]

O ja, als je nu denkt dat deze driedeling gewoon lekker helder is, dan kom je bedrogen uit. In de fotografie is alles duidelijk en helder totdat je denkt dat je het begrijpt. Dan maakt begrip plaats voor twijfel. Zoiets bedoelde Diana Arbus misschien wel met de quotes ‘een foto is een geheim over een geheim, hoe meer het je vertelt, hoe minder je weet’ of ‘het belangrijkste om te weten is dat je het nooit weet’.