In 2019/2020 mocht ik in fotogroep De Essentie (Zeist) 9 fotografen begeleiden/coachen in een zogenaamd mentoraat. Een gedreven groep, een hechte groep en waar een fijne werksfeer heerste. Da laatste avond viel in coronatijd maar gelukkig hebben we de laatste bijeenkomst toch kunnen houden in september. Prachtige en vooral ook hele persoonlijke en creatieve presentaties. Theo Schenk, een van de deelnemers kon die avond er niet bij zijn. Hij had een korte film gemaakt voor de groep en mij. We werden stil, zeker door de laatste woorden die Theo in de film sprak. Ik heb hem gevraagd of ik zijn presentatie op deze blog mocht plaatsen. Vandaag berichtte hij mij dat iedereen toestemming voor publicatie had gegeven. Ik vind het fijn dat Theo dit via deze blog wil delen.
Theo Schenk schrijft: ‘Als vervolg op mijn serie Bosmannen waarin ik mezelf portretteerde als een moderne man in de natuur, kwam ik op het idee om mensen die dicht bij me staan te portretteren in het door hen gedroomde landschap naar het gedachtengoed van The Happy Huntinggrounds van de Noord Amerikaanse Indianen die geloven dat ze na hun dood terugkeren naar een hemel op aarde. In deze serie ben ik samen met ‘mijn mannen en vrouwen’ op stap gegaan in de natuur, in het door hen gedroomde landschap.’
“De muziek uit je jeugd neem je je hele leven mee”, zo schrijft monnik Thomas Quartier in zijn nieuwste boek Levensliederen. “Ook als je intreedt in een klooster waar gregoriaanse gezangen klinken.” Dat merkte Thomas Quartier. Hij verlangde terug naar de mondharmonica waarop hij als straatmuzikant speelde en luisterde in zijn kloostercel naar de liederen die hij in zijn jonge jaren zelf schreef en zong. Op zoek naar de wisselwerking tussen popmuziek en zijn bestaan als monnik, verdiepte hij zich in het leven en werk van John Lennon, Nick Cave, Judy Collins, David Bowie en Bob Dylan. Hij sprak hierover onder andere met Stef Bos, Joan Baez, Boudewijn de Groot en Melanie Safka. En met kunstenaar, schrijver, schilder Jonah Falke. In het boek Levensliederen biedt hij, als kloosterling, een nieuw perspectief op belangrijke zangers. De boekpresentatie zou op 14 november in het Dijkhuis in Doetinchem zijn. Corona gooide roet in het eten. Het alternatief was en petit comité: Cineast Paul van Druten maakte in de Oude Calixtuskerk in Groenlo een video van het interview dan Jonah Falke met de Benedictijnse monnik Thomas had. En ik maakte de foto’s. Kijk naar de 32 minuten durende video als je wilt.
Trouwens, geen boekpresentatie maar wel een nieuw boek van Jonah Falke ‘Dagboek uit Zundert’. In juni 2020 verbleef Jonah in de voormalige kosterswoning van het Vincent van Gogh Huis in Zundert waar hij dagelijks schilderde en zijn dagboeknotities schreef. “Wat valt er in godsnaam nog toe te voegen aan een plek als deze?”, zo vroeg hij zich af. Laat je verrassen door het bijna 100-pagina-tellende boek. Hij maakte schilderijen in zijn gedurfde stijl, beleefde allerlei avontuurlijke ontmoetingen en is er niet gek geworden! Interesse in het boek ….. kijk hier
“Ze heet Joke. Als ik die avond door Zundert loop, zit ze op de stoep. Ze spreidt haar armen als ik aankom en ik doe hetzelfde maar we omhelzen elkaar niet. Ze zegt: ‘ik heb de hele tijd aan je moeten denken. Je bent mijn aartsengel, Gabriël. Of David Bowie natuurlijk.’ De zaligverklaring gaat hier snel. Ik vraag of ik wat eten voor haar kan kopen. ‘Wat jij wil. Samen eten? Ik heb tassen vol met eten en ik drink niet meer. Wist je dat er een kindje doodgereden is op een kruispunt waar zo’n kapelletje naast stond? Daar mag dat eigenlijk niet gebeuren.’ Om een zin later te zeggen: ‘Van Gogh was mijn vader, hij was een bierbrouwer.’ En dan wordt het licht grimmig: ‘Heb jij me soms opgegeten als aartsengel?’ Ik loop door en ze roept me na: ‘Ik kan ook achter je gaan zitten als je aan het werk bent, dan krijg je de mooiste ideeën.’ Breeduit lachend: ‘Anton Heyboer maakte vijf schilderijen per dag en had evenveel vrouwen.’ [citaat uit het boek Dagboek uit Zundert]
Vanochtend kwam ik per toeval een korte documentaire (interview) tegen van de weduwe van Yves Klein, mevrouw Rotraut (1938). Ze was al weduwe toen de zoon van haar en Yves Klein geboren werd. Yves Klein is de grote vernieuwer in de schilderkunst in de jaren 50 van de vorige eeuw. De documentaire -waarin hij vrouwen hun lichamen levensgroot laat schilderen- ademt helemaal de sfeer van toen uit. Heel veel indruk maakte mevrouw Rotraut: hoe ze sprak over die tijd, de experimenten en de liefde voor haar man Yves Klein.
“De bezoekers die in de rij stonden in afwachting van het nieuwste werk van de Franse kunstenaar Yves Klein, hadden veel verwacht bij het betreden van een lege galerie, maar waarschijnlijk niet dit: begeleid door strijkers die de Monotone Symphony speelden, gedirigeerd door Klein, besmeurden naakte vrouwen zichzelf met ‘International Klein Blue’ om als levende penselen een afdruk achter te laten op een enorm wit canvas. ‘Veel mensen begrepen het, maar voor anderen was het vooral een spektakel,’ vertelt Rotraut (Yves Kleins weduwe die vaak met hem werkte en model voor hem stond) over haar deelname aan Kleins controversiële performances. Volgens Rotraut veranderde Klein de traditionele manier van werken met modellen door ze actief te laten participeren aan het werk. In de video hierboven haalt ze herinneringen op aan die ervaringen.”
Twee jaar geleden fotografeerde ik een paar dagen in Antwerpen en bracht een bezoek aan de kunstacademie even buiten het stadscentrum. Na het zien van Yves Klein documentaire moest ik daar weer aan denken vanwege de jonge kunstenares die eveneens verbeeldingen maakte met haar lichaam.
Ik ben geabonneerd op RVB Books. Dat betekent dat ik regelmatig een bericht in mijn mailbox krijg met nieuwe aanbiedingen. Goedkope boeken maar ook hele dure. Ik vind het wel fijn omdat er soms voor mij hele nieuwe onbekende fotografen bij zitten. Deze week kan ik een boekje kopen voor 450 euro. Het boekje meet 12×17 cm met iets meer dan 50 pagina’s en de titel is ‘Selfportrait as 47 Pickles’. Overigens is het wel één van de vijftig gesigneerde boekjes.
Het boekje is me te duur af. Overigens een normale druk kost slechts 31 euro. Ik ben wel nieuwsgierig geworden naar fotograaf Erwin Wurm. Hij is kunstenaar, geen ‘echte’ fotograaf. Als je op zijn website kijk zie je dat hij een conceptueel kunstenaar is. Hij heeft ook fotografische sculpturen, zeker apart. Op Youtube vond ik ook wel een grappige video waarin zijn kijk op kunst aardig tot uitdrukking komt.
Deze video deed me denken aan de Nederlandse Fotograaf Annegien van Doorn. Enkele jaren geleden tijdens een lezing maakte ze indruk met haar werk. Opgeleid aan de St Joost academie in Breda volgde ze een tweejarige master (via een stipendium) in Barcelona. Ze maakt gewoon heel gek werk, alledaags maar o zo vreemd en origineel! Bezoek haar website als je wilt.
Dit jaar bestaat de Landelijke groep Documentaire Fotografie van de Fotobond 25 jaar!
KLIKKEN = KIJKEN
Ter gelegenheid hiervan heeft de groep een jubileumboek samengesteld onder de titel ‘What’s in a name’.
De documentaire Fotografie is niet te vangen in één bepalende definitie. Dat geldt ook voor de 38 leden die de groep telt. Vandaar de titel!
Het boek is in de maand september bij voorintekening te koop aangeboden en inmiddels is het boek gedrukt en wordt het verstuurd naar alle aangemelde geïnteresseerden. Voor wie de ‘boot’ gemist heeft kan door het 244 pagina tellende boek bladeren via deze link.
Met het werk van 38 fotografen en een inleiding van documentair fotograaf en zilveren camera winnaar Ramon Mangold.
Ja en ook amandelstaven, schuimpjes, letters en ander strooigoed. Nog voor de laatste meteorologische zomerdagen voorbij waren, lagen de winkels in Ulft al vol met al dat ‘lekkers’. Zelfs Corona kon dit jaar geen roet in het eten strooien.
Ik heb er altijd al een hekel aan gehad als de kerstballen al in de boom hingen nog voordat de goedheiligman gedag was gezegd. Misschien is het beroepsdeformatie. Als je in het onderwijs werkt of gewerkt hebt, waardeer je het periodieke systeem. Toch was ik niet echt boos toen Linda van de Fotofabriek me mailde met de vraag of ik gratis en voor niets een stuk of 10 kerstkaarten wilde maken.
Gewoon om te proberen hoe eenvoudig het programma is om ze te maken en wat ik vind van de kwaliteit van de kaarten. Ik heb een fotokennis die elk jaar een stichtelijke mail stuurt waarin hij ons fijne feestdagen wenst gepaard gaande met de beste wensen voor het komende jaar en verder fijntjes opmerkt dat hij de kosten van de postzegels dit jaar schenkt aan een goed doel. Mailtjes sturen is helemaal iets van deze digi-tijd, een prentbriefkaart of een kerstkaart iets van vroeger. Inmiddels is ons postbedrijf tot 90% van de oorspronkelijke omvang gedecimeerd en ziet de mevrouw uit onze straat -die nog wat bijklust- haar bijverdienste in rook opgaan.
Enfin, dus een kerstkaart ontwerpen. Een sfeervol winterlandschap -dromerige witte beelden terwijl de wereld coronazwart ziet- dat gaat het niet worden. Vorig jaar bezocht ik een paar dagen voor Kerstmis Keulen, de meest drukke markt van Duitsland. Zodra je de trein op Hauptbahnhof uitstapt begint de eerste markt bij de Dom en verder kun je nog op zeven andere plekken je aan de glühwein tegoed doen. Er is zelfs een Bermuda-Dreieck – Roze kerstmarkt. Daar ben ik vorig jaar niet geweest en had ik gereserveerd voor dit jaar. Dit jaar lijkt alles anders, alhoewel er op dit moment nog maar één markt is afgelast.
Ik heb daar toen sfeervolle plaatjes gemaakt en ook foto’s die misschien niet een-twee-drie aan de Kerstengelen doen denken maar wel alles te maken hebben met het aardse hier en nu.
Uiteindelijk is dit de Kerstkaart geworden. Met de boodschap ‘fijne feestdagen en alle goeds voor 2021’. De echte boodschap zit hem in de beelden wat mij betreft.
front van de kerstkaart 10×10
binnenzijde kerstkaart spread 10×20
O, ja en dan de Fotofabriek nog. Kerstkaarten maken via de software op de website is een fluitje van een cent. Alles naar je eigen hand te zetten. Ik ben niet zo van de tierelantijnen of decoraties, dus die heb ik niet gebruikt. Na een dag vielen de kaarten, stevig verpakt, in de brievenbus. Kaartkwaliteit en druk helemaal in orde. Rilrandje in het midden zodat ik er zelf een mooie dubbele kaart van 10×10 cm van kon vouwen. Prijs heel acceptabel, per kaart overeenkomend met die van de nieuwe decemberzegels (vanaf 16 november te koop). Met dank aan Linda van de Fotofabriek. En als je rechtstreeks naar de Kerstkaarten maken wilt klik dan hier.
Het is een educatief platform met een lessencyclus over DOCUMENTAIRE FOTOGRAFIE [DF] die je in je eigen tempo kunt doorwerken. Ook een platform waarop je eigen werk kunt publiceren en voor kunt leggen aan anderen en mij.
Het is een gratis platform. Je moet je wel eenmalig registreren om deelnemer aan het platform te worden. Registreer je door je naam en een wachtwoord in te vullen. Het wachtwoord kun je altijd wijzigen en is voor mij niet zichtbaar. Vervolgens kun je steeds inloggen als je de lessenbank wilt volgen.
Het platform is ingericht volgens een structuur van paragrafen en lessen. De eerste paragrafen zijn
wat is documentaire fotografie
venster op de werkelijkheid
welke invalshoek kies jij
definiëring en de eerste persoonlijke documentaire
Paragrafen worden gebundeld in een les. In Les 1 komen bijvoorbeeld de eerste vier paragrafen van de cyclus. Op dat moment 'verdwijnen' de paragrafen om plaats te maken voor nieuwe. Elke twee weken verschijnt een nieuwe paragraaf en in beginsel elke acht weken een nieuwe les. De volledige lesstof tot het moment van verschijnen blijft dus voorhanden waardoor het tempo waarin je wilt werken volledig aan jou is!
Elke paragraaf is opgebouwd uit theorie en achtergrondverhalen, een of enkele voorbeelden aan de hand van foto's en/of fotografen) en een kleine afsluitende opdracht waaraan je -als je dat wilt- kunt werken. Resultaten daarvan kun je naar mij toe sturen voor het delen daarvan op het platform.
Deelname is zoals eerder aangegeven kosteloos. Ik heb geen commercieel doel met dit platform. Het delen van deze lessencyclus is gebaseerd op 'liefde voor de fotografie'. Fotografie heeft me veel positiefs gebracht en nog steeds. Mijn onderwijsloopbaan had alles van doen met educatie en overdracht. Dat vond ik fijn om te doen en dat geldt nog steeds. Door corona is bovendien veel anders als het gaat om het hebben van contacten en het delen van kennis. Zie het platform dus in dat licht. Ik ga ervanuit dat ik mijn lezing/workshop DF, die ik al vanaf 2014 verzorgde, kan ombouwen in ongeveer 10 online-lessen (pakweg 25 paragrafen) met een break gedurende de zomermaanden.
Gisteren blogde ik over verhalende fotografie op het fotofestival BredaPhoto. Forum BEELDTAAL geeft de komende zaterdagen 10 oktober en 17 oktober een MASTERCLASS VERHALENDE FOTOGRAFIE. Op 24 oktober volgt de tweede studiedag. Een mooie gelegenheid voor fotografen die willen leren vertellen met hun foto’s of leren nog beter te vertellen.
Forum BEELDTAAL schrijft: Wil je zelf verhalende fotoseries maken, zoals de BredaPhoto fotografen? Wil je jouw eigen creativiteit en fotografie een nieuwe dimensie geven? Vanuit Forum BEELDtaal zijn we gespecialiseerd in ‘visual story telling – made easy’. We werken met een beproefde methode die meteen resultaat oplevert. Deze online masterclass hebben we speciaal voor BredaPhoto gemaakt en bestaat uit twee sessies. In de eerste sessie laten we je kennis maken met het fundament van verhalende fotografie; ‘hoe werk je vanuit een thema’. Daarna laten we op heldere wijze zien hoe professionele fotografen dit toepassen in hun BredaPhoto series. Uiteraard leer je hoe je dit in jouw eigen werk kunt toepassen. Je kunt kiezen uit de data 10 oktober of 17 oktober.
In een tweede sessie gaan we jouw werk bespreken, geven we je tips en kun je inspiratie opdoen van de mede deelnemers. Deze sessie vind plaats op 24 oktober. Na deze masterclass weet je hoe verhalende fotografie werkt, hoe je het zelf kunt toepassen en zit je vol inspiratie.
Één van mijn favoriete fotografen is Philip-Lorca diCorcia. Zijn meest vroege werk kun je het best rangschikken onder straatfotografie alhoewel ook wel foto’s gingen over ‘dingen’. Ook bij die beelden was hij de regisseur. Later, zo vanaf de eind jaren tachtig, gaf hij zich volledig over aan de enscenering.
De werkelijkheid ensceneren is fotografen niet geheel vreemd. Jeff Wall en Hannah Starkey staan er bijvoorbeeld ook om bekend. Hannah Starkey specialiseerde zich in geënsceneerde omgevingen van vrouwen in stedelijke omgevingen. Overigens uit een recent interview dat ik las is ze nu weer teruggekeerd naar de ‘echte’ werkelijkheid. Voor wie Jeff Wall niet kent hier een aardig -en kort- filmpje over hem en zijn werk ter gelegenheid van zijn expositie in 2013 in het stedelijk in Amsterdam.
DiCorcia maakte begin jaren negentig de serie “Hustlers” over mannelijke prostituees in Los Angeles die hij fotografeerde en evenveel betaalde als ze anders voor hun diensten vroegen. Het waren niet zomaar ‘tegenkom’ foto’s maar nauwkeurig in scene gezet met lichtboxen e.d.. De foto’s hebben een geweldige krachtige uitstraling van echtheid.
Bovengenoemde foto en tekst kwam in mijn mailbox; een aanbieding om de foto te kopen voor het luttele bedrag van 25.000 tot 35.000 dollar. Inmiddels is er een bod van 25.000 dollar uitgebracht. Vandaag 9 juni is de veiling. Nog 6 uur te gaan. Dus grijp uw kans voordat het te laat is. Overigens was de expo in Moma in 1993 maar het boek verscheen pas in 2013. Op dat moment waren alle 66 gefotografeerde personen overleden, de meesten niet ouder dan 45 jaar.
Er zijn theorieën dat Vincent van Gogh maar een middelmatig schilder was geweest als hij niet naar de zon was vertrokken en in Brabant was gebleven. Daar sluit ik me deels bij aan. De aardappeleters vind ik een benauwd schilderij, vergelijkbaar met De avonden van Reve: het heeft slechts de schoonheid van een raak tijdsdocument. De levenslust sloop in mijn ogen pas in Van Goghs werk toen hij naar elders vertrok. Je verplaatsen – om tot iets anders te komen – lijkt me net zo natuurlijk als de zon die in het oosten opkomt en in het westen ondergaat.
De schilderijen die ik een paar jaar terug elders maakte ontstonden in een donker atelier met tl-licht, zonder daglicht. In Zundert wilde ik juist helder werk maken. Ik koos er daarom voor om hier juist in de zomer te verblijven.
Hoe zijn werk ook veranderde, Van Gogh is nooit helemaal losgekomen van deze geboortegrond. Vlak voor zijn dood, na jarenlang verblijf in wereldsteden, schrijft hij zijn moeder: ‘Ik ben er toch als een boer uit Zundert uit blijven zien. Ik verbeeld me soms ook dat ik zo gevoel en denk. Alleen zijn de boeren van meer nut in de wereld.’
Los van dat ik me verwant voel met Van Gogh vanwege zijn relatieve armoede, zijn geworstel als kunstenaar en zijn werkethiek, schreef ik in 2016 een roman, Bontebrug, over een jongen die het Achterhoekse platteland verruilt voor Amsterdam om schilder te worden. Ook hij komt niet los van zijn heimat en voelt zich in de stad ontheemd en waarschijnlijk meer verwant met de mensen uit het dorp.
Aangezien het schrijven alles overstemt de laatste jaren van mijn leven, leek het me verstandig om het schrijven in Zundert niet te vergeten maar te gebruiken. Elke dag schreef ik, net als Van Gogh aan zijn broer, over het schilderen an sich, het dagelijks leven in Zundert en de chaos in de rest van de wereld.
En, in het atelier schilderde ik portretten van schrijvers die me ontroerd hebben de afgelopen jaren. Wat deze mensen gemeen hebben met Van Gogh is dat ze hun geboortegrond hebben verlaten. Sommige vanwege hun geloof, andere gestuwd door nieuwsgierigheid, maar allen blijven ze zich in hun werk verhouden tot de plek waar ze vandaan komen.
Over Jonah Falke Jonah Falke (1991) werd geboren in Ulft en studeerde fine art painting aan ArtEZ, Enschede. Hij exposeerde in binnen- en buitenland en maakte als frontman van de band Villa Zeno de plaat Self Made Woman. In 2016 verscheen zijn debuutroman Bontebrug, in 2019 volgde De mooiste vrouw van de wereld. Hij schreef voor Vrij Nederland, See All This, ELLE, HP/De Tijd en VPRO Nooit meer slapen en is vaste columnist bij de Gelderlander en op het Lebowski Blog. In september 2020 verschijnt er een documentaire van Ruut van der Beele over zijn werk en leven. Het slot van de film is zijn verblijf in Zundert. Eind 2020 verschijnt er een boek van alle schilderijen en teksten die hij hier maakte.
‘we zijn wie we zijn en we doen wat we doen’, dat zong leadzanger en tekstschrijver Thé Lau die, naar menselijke maatstaf veel te jong, in 2015 overleed.
In deze song wordt de vrijheid op een ondubbelzinnige wijze gemarkeerd. Naar mijn idee heeft hij vaak over vrijheid geschreven en gezongen, zowel direct als verwijzend. ‘Iedereen is van de wereld, de wereld is van iedereen’ is ook zo’n prachtige tekst. Tegelijkertijd wordt duidelijk dat je plaats er een is in relatie tot anderen. Vrijheid in gebondenheid zouden de psychologen als Eric Fromm en Carl Rogers roepen. Ja, ik weet het. Het zijn de klassiekers uit de tijd dat ik nog studeerde. Maar de humanistische psychologie, halverwege de twintigste eeuw, sprak me erg aan. Rekening houden met anderen. Ontwikkelen niet ten koste van anderen maar met anderen. Een ouderwets standpunt misschien, maar voor mij nog steeds geldig.
leren in socios
Overigens ben ik ook in die tijd getroffen door de fenomenologische filosofie. Ik had nog les van de Augustijner monnik en filosoof professor Luijpen. In die filosofie wordt uitgegaan van zowel de directe als de intuïtieve ervaring van observeerbare gebeurtenissen. De interpretatie speelt een belangrijke rol in de werkelijkheid. Hierin zit een soort van parallel met hoe ik de fotografie beleef en derhalve ook met de foto’s die ik maak.
Mijn foto’s zijn de observatie op het netvlies, de beelden die daarbij in de ratio en het hart verschijnen, de interpretatie. Het zou mooi zijn als u hiervan iets terug ziet in dit boekje.
Een film waarin het boekje [mei 2020] wordt doorgebladerd in 9 minuten.
Je kunt ook in het boekje bladeren in je eigen tempo op ISSUU.
Afstand wordt voor mij, nu in de Corona tijd, een steeds meer verwarrend begrip. In de trein is anderhalve meter gelijk aan 1.70 meter én 0,50 meter afhankelijk waar jouw medepassagier zit. In de bus van touringcarmaatschappij betekent anderhalve meter 11 passagiers aan boord terwijl onder het anderhalve meter regime in dezelfde bus in het OV 22 passagiers mogen. Bij vliegen snap ik het helemaal niet of het moet zijn dat de beleidsverantwoordelijke de wet van Einstein op een geheel andere manier interpreteren. Een snelheid van paar duizend kilometer per uur is slechts een fractie van de lichtsnelheid. Dus het kan niet anders dat daar de afstand wordt gemeten met commerciële en of economische implicaties. Mijn camera lijkt in deze C-tijd ook aan de malheur mee te doen. Mijn Ricoh lijkt zich weinig gelegen aan de standaard wetmatigheid van dichterbij – groter en verderaf – kleiner. Afgelopen zaterdag maakte ik deze twee foto’s (hierboven) in de expositie ‘the future is now’ van de kunstenaar Nam June Paik. Nu is dat zonder meer een verwarrende expositie als het gaat over werkelijkheid en verbeelding. Een expositie die echter zeker de moeite waard is als het gaat om het in verwarring brengen van de ‘echtheid van ons bestaan’. Ik heb er van genoten, net als van de fotografie van Bertien van Manen waar het stedelijk ook ‘vol’ mee hangt. Zeer, zeer de moeite waard en aanbevelingswaardig. Mijn kleine Ricoh leek een beetje mee te gaan in de kunst van Paik en in de chaos van ‘distancing’ te participeren.
Afstand krijgt iets zweverig. De Benedictijn Thomas Quartier, professor in de liturgiewetenschap met leerstoelen in Nijmegen, Leuven én Rome, ontmoette ik een week of wat geleden bij van Gogh in Zundert. Hij voerde die dag een dialooggesprek met Jonah Falke, schrijver en schilder, over kunst en geloof in de van Gogh residentie. Het ging over Dylan, Nietzsche, kunst en God en de prof schrijft er een essay over in een monastiek tijdschrift. Een glossy voor monniken en andere gelovigen. ‘Geloven is net als kunst en heeft alles met hier en nu te maken, net als bidden’, was een van zijn uitspraken.
Ik snap nu beter dat afstand ook iets met geloven te maken heeft, de imaginaire afstand. Afstand als een vermeend fenomeen, denkbeeldig of ingebeeld, een soort van hersenschim die beleidsmakers naar eigen goeddunken, afhankelijk van de belangen, kunnen invullen. Laten we geloven in de toekomst, neem uw afstand in acht en blijf gezond!
Gisteren op een van mijn ‘klassiekers’ in Corona tijd Ulft-Anholt-Ulft, kwam ik hem tegen. Midden in het bos, ‘de kleine Christo’. Het kan bijna geen toeval zijn. In mijn jonge jaren was ik al weg van de kunstenaar die alles wilde inpakken wat groots was.
Het project ‘5600 Cubicmeter Package’ op de wereldvermaarde kunsttentoonstelling de Documenta IV (1968) in Kassel was zijn eerste project waarvan ik hoorde. Dat was ook de start van mijn bewondering voor zijn conceptuele kunstuitingen. Maar Christo (en zijn vrouw Jeanne-Claude) waren in mijn ogen ook wetenschappers. Kunst en toegepaste wetenschap vormden de basis voor hun geweldige projecten die jarenlange voorbereiding vergden en soms slechts een week te zien waren alvorens ze het ‘wereldtoneel’ weer verlieten.
Dat ik een enkele dag na zijn overlijden in het bos bij Anholt de kleine Christo ontdekte moet aan het toeval worden toegeschreven. Dit, in omvang, petieterig ‘kunstwerkje’ staat er al even. Mooi te wezen voor wie het wil zien en net als ik een verbinding legt met een niet bestaande bedoeling. Kunst bestaat bij gratie van de ratio; als eerbetoon aan de Christo’s.
[Christo Vladimirov Javacheff | Gabrovo 1935 – New York 31/05/2020]
Met arts-microbioloog Els Denie (36) loop ik door het laboratorium. Je hoort er het bonzen en schudden van de machines die menselijke sappen tot cijfers reduceren. Er heerst een ontspannen sfeer, die doet denken aan een houtwerkplaats, er staat nog net geen radio aan. Maar uiteraard zijn er geen timmermannen in stofjas, slechts laboranten in lange witte jassen die heen en weer schuifelen met reageerbuisjes.
Als Els vertelt kwispelt haar paardenstaart mee. Net als bij een hond is het makkelijk te zien waar zij vrolijk van wordt: praten. Het is mijn ouderwetse misvatting dat een microbioloog de godganse dag door een microscoop naar bacteriën tuurt. Haar werk bestaat voor het grootste deel uit overleggen.
‘Dit zijn voor ons heel interessante maar ook lastige tijden,’ zegt ze opgetogen. ‘Nou ja, het is fascinerend om te zien wat een ziektekiem nou eigenlijk doet.’ Ze verontschuldigt zich bijna. Dat lijkt me onnodig. Agenten zonder boeven zullen zich ook gaan vervelen. ‘Dit is waarom ik mijn vak koos. Hoe snel kun je schakelen bij nood? Dat is wat m’n werk maakt, maar wat nu ook zwaar is. Het is dubbel.’
Dat werk van een arts-microbioloog beslaat het proces van diagnostiek en preventie tot behandeling. ‘Je kijkt op basis van iemands klachten waar een ziektebeeld bij kan passen en welke testen je hiervoor moet inzetten. Ook hou je in de gaten of de testen die je op het laboratorium verricht een betrouwbare uitslag geven. Bij een besmettelijke ziekte kijk je wat voor maatregelen je treft op een afdeling, waar stel je quarantaine in? Wij hebben daarin een adviserende rol. Voor het hele ziekenhuis maak je een gezamenlijk plan. Van de beveiligers, receptionisten, verpleegkundigen, artsen tot de schoonmakers.’
‘Verschilt je werk erg van normaal?’
‘Dit virus ken je niet. Nu vraagt men: hoe gaat de toekomst eruit zien? Dooft de besmettelijkheid uit? Wordt het een seizoensgriep als influenza? Of moet je de risicogroepen blijven afschermen? Daarnaast is er het gebrek aan beschermingsmaterieel. Je moet creatief zijn in hoe het veilig blijft voor patiënt en medewerker. Los van covid-19 wil je voorkomen dat iemand besmet wordt in een ziekenhuis. Dat zijn basisregels.’
‘Heb je ook een ethische rol?
’Ja, maar we hoeven geen knopen door te hakken. Je hebt eigen waardes die je daarin meeneemt maar risico’s kun je nooit tot nul beperken. Wat erg speelt, en waar je een gevoel over kunt hebben, is dat er nu geen bezoek mag komen. Dat is pittig. De weging tussen omgeving en de patiënt. Als je bepaalde keuzes maakt die moeilijk zijn, is het essentieel om het waarom ervan te blijven uitleggen.’
‘Denk je na over mensen die nu een ‘offer’ brengen?’
‘Zeker, je wordt dokter om iedereen te helpen, maar ons vak brengt ook met zich mee dat je niet altijd elk individu kunt genezen. Voor dit virus bestaat er momenteel geen behandeling, je kunt enkel ondersteuning geven, zoals bijvoorbeeld zuurstof. Die worsteling is voor de mensen die aan het bed staan, of wanneer je als naaste thuis zit, nog veel groter.’
We lopen naar de corona-afdeling. Eindelijk, zou ik haast willen zeggen. Ik kom al weken in ziekenhuizen voor deze reportages maar ik ben niet eerder op deze afdeling geweest. Maar de werkelijkheid tempert mijn wilde fantasieën over zo’n afdeling: de receptioniste zit er achter plexiglas, op de grond ligt een afzetlint, er hangt een A4tje met ‘LET OP CORONA: personeel omkleden,’ en aan het eind van de gang lopen mensen gehuld in beschermingspakken, ze kijken me schichtig aan, je hoort hun pakken ritselen. Naast me staat een schaars gevulde kast met beschermingsmiddelen. Droog zegt de receptioniste: ‘We gaan weer ombouwen, Els.’ Dat is goed nieuws. Els legt uit dat het betekent dat er meer kamers voor regulieren patiënten vrij gemaakt kunnen worden. Het rode afzetlint zal naar achter schuiven. Het besmette gebied wordt kleiner. ‘Maar we weten nu ook hoe je snel opschaalt,’ zegt Els. Alles wordt berekend, voorzien en uitgedacht hier, maar als ze wegloopt kijk ik haar na en haar paardenstaart kwispelt speels in de lucht. Dit lijkt het enige oncontroleerbare aan haar te zijn.
Dit was de laatste coronakroniek van schrijver/columnist Jonah Falke in de Gelderlander. Deze kroniek verscheen op zaterdag 23 mei 2020.
Bijna overal waar ik kom ben ik een zelfverkozen buitenstaander. Iemand die vertrekt voor het té gezellig wordt. Toch heb ik een zwak voor kleine hotels en vliegvelden. In zo’n hotel is de portier vaak niet te beroerd om een praatje te maken en op een klein vliegveld lacht de douanebeambte nog weleens naar je. Vandaag bezocht ik het Streekziekenhuis Koningin Beatrix in Winterswijk en kwam ik erachter dat dit ook voor een klein ziekenhuis geldt: het blijkt geen fabriek te zijn en de patiënt geen nummer. Het is een plek waar het minder opvalt dat je een buitenstaander bent. Althans voor even.
Bij de ingang trof ik röntgenlaborant Moniek en ze keek me aan alsof ze me al heel lang verwachtte. Het was haar vrije dag maar ze had snel haar werkkleding aangetrokken, om zich van de patiënten of bezoekers te onderscheiden.
‘In een groot ziekenhuis is iedereen verantwoordelijk voor een klein onderdeel van het geheel. Het voordeel van het Koningin Beatrix Ziekenhuis is dat je van heel veel iets weet,’ zei Moniek. ‘We doen alles met dertig mensen op de röntgenafdeling, die breed inzetbaar zijn.’ Het klonk als een familiebedrijf. Toen ik vroeg hoe ze hier terecht kwam zei ze dan ook: ‘Een tante van mij werkte hier en zei: “Is dat ook niks voor jou?”’
Ter illustratie van het ‘familiebedrijf’-gevoel vertelde ze over een anesthesist van de OK die op de IC werd ingezet. ‘Dat lijkt lastig, IC-medewerkers weten wat ze aan elkaar hebben, maar zij zei: “Die sfeer daar is zo fijn, ook al werk ik er niet. Je bent zo ingewerkt en voelt echt de meerwaarde van dat je er staat.’ Over het algemeen zijn het rustige dagen voor Moniek. ‘We zitten op vijftig procent van onze ziekenhuiscapaciteit.’ Zoals altijd bestaat haar werk ook nu uit het maken van MRI- en CT-scans en het doen van borstonderzoek. ‘De wachttijd is korter omdat er minder patiënten naar het ziekenhuis komen. We kunnen daardoor sneller mensen helpen, dat is een klein gunstig bijeffect.’
Om een coronadiagnose te bevestigen moet er een foto gemaakt worden. ‘Dan hijs ik me in zo’n beschermingspak en ga ik er met het röntgenapparaat naartoe. Het enige hectisch moment is als de patiënt verslechterd, dan moet de patiënt opgehaald worden en maken we een scan. Alle gangen moeten dan vrij zijn in verband met het vervoer van de patiënt.’ Afstand houden lukt niet altijd tijdens het werk. ‘Als je reguliere patiënten ophaalt uit de wachtkamer zeggen ze: “Ik ga je geen hand geven, hoor.” Maar als je het onderzoek uitvoert laten ze het allemaal gebeuren. Soms moet ik ze even aanraken.’
Ik knikte en dacht: leven is je eraan overgeven, aangeraakt en misschien zelf vies worden. Voor de zekerheid vroeg ik of ze bang voor besmetting is. ‘Mijn eigen angst wordt minder, gewoner. Doordat je merkt dat je niet ziek wordt. Maar de angst om besmet te worden neemt toch ook af als je in een supermarkt komt?’
Ze stelde voor om me nog even de verbouwing van de röntgenafdeling te laten zien, die nu aan de gang is. We liepen om het ziekenhuis heen. In de verte hoorde je een cirkelzaag en piepte een vrachtwagen die achteruit reed. Straks komt hier een gebouw waar PET-scans plaats zullen vinden, vertelde ze luchtig: ‘Je bindt radioactieve stof aan een eiwit en waar een tumor zit wordt het eiwit meer ingebouwd. De scan kijkt waar die stof zit. Als je die radioactieve vloeistof krijgt ingediend, moet je vier uur stilliggen, daarom komen er kamertjes om de scanner heen waar mensen een bed krijgen.’ Zowel die scanner zelf als dat hij uit deze rommelige bouwplaats zal worden opgetrokken klonk futuristisch, maar Moniek leek zich nergens over te verbazen. Tot slot zei ze dat ze morgen weer een nachtdienst zou draaien: ‘Soms zit je hele nachten te wachten tot er iets gebeurt.’ Als Moniek zoiets zegt klinkt het wachten op het onheil haast aanlokkelijk. Ze maakte alles onspectaculair en dát vond ik bijzonder. Zoals het orkestje op de Titanic vrolijk en kalm doorspeelde alsof er niks aan de hand was terwijl er een ijsberg naderde.
