WORSTELEN met bureaucratie

Belastingadviseur René Roenhorst wil me deze morgen het ware Europa laten zien, hoewel dat – wanneer ik op een troosteloos industrieterrein voor de deur van zijn adviesbureau in Dinxperlo sta –een hopeloze illusie lijkt.

Op zijn helverlichte kantoor steekt René meteen van wal. Met zijn armen over elkaar zegt hij: ‘Jij bent dus Jonah Falke, de man die eens schreef dat de tijd na de oorlog stil is blijven staan in mijn woonplaats Anholt?’ Hij is geen voorkomende Duitser geworden door het wonen in Duitsland en het trouwen met een Duitse. De slagzin op het kaartje van zijn adviesbureau is: ‘Lassen Sie kein Geld in Holland liegen!’ De directe, doortastende Hollandse handelsgeest leeft voort aan de andere kant van de grens.

Hij wijst op een twee meter hoge landkaart en zegt trots: ‘Mijn werkgebied.’ Hij doelt op de Nederlandse grenstreek en heel Duitsland. ‘Om eerlijk te zijn werk ik graag met mensen uit voormalig Oost-Duitsland, die zijn gewend aan autoriteit.’ De meeste van zijn klanten zijn Nederlanders die in Duitsland wonen en/of werken. Er wonen 151.000 Nederlanders in Duitsland, in Nederland wonen 70.000 Duitsers. Zelf werd hij geboren in het Ulftse Oer, woont in Duitsland en werkt in Nederland – een grensarbeider.

Om een leven in Europa – over de grenzen heen – mogelijk te maken zijn er belastingadviesbureaus als dat van René in het leven geroepen, en worden vele belastingconstructies uitgelegd. Want al is dit een continent met vrij vervoer van personen en goederen, de regels werken en spreken elkaar soms tegen. Hier zie je wat Europa nou eigenlijk is, hoe het werkt in de praktijk: het geworstel met de bureaucratie. ‘Het doel is om het voor iedereen makkelijk te maken,’ zegt René. ‘Iedere klant wil het beste van twee landen en daar zorgen wij voor.’

Achteroverleunen gaat niet, verklaart René, belastingregels veranderen snel en om bij te blijven leest hij ieder jaar een nieuw boek van Franz Konz, over de veranderde regels in Duitsland. Hij bladert door de dunne pagina’s met kleine letters en kijkt ernaar zoals een godsdienstwaanzinnige naar een bijbel kijkt: in berusting én vertrouwen.

We stappen in zijn BMW – die in Duitsland zo’n 7.000 euro goedkoper is dan in Nederland. Hij wil me het grensbordje en zijn huis in Anholt laten zien. De ene kant van de straat bevindt zich in Nederland, de andere kant in Duitsland. Hij gaat onder het bordje ‘Dinxperwick’ staan, een samenvoeging van de dorpjes Dinxperlo van Suderwick. Het is in taal en kleur een gespleten naambordje: Dinxpe in ANWB-blauw, en rwick in het Duitse geel. Eronder staat: Grenzeloos Europa Grenzenlos. ‘Dit is het ware Europa,’ zegt René. Het is aandoenlijk; zo klein, maar wel waar. In deze dorpen trekken de brandweer en de politie grensoverschrijdend op, zijn ze tweetalig. Ook staat er in ‘Dinxperwick’ een verzorgingstehuis met een brug over de straat van de Nederlandse naar de Duitse kant, zodat mensen kunnen pendelen. En dit alles gebeurt hier aangenaam onbezonnen.

In Anholt laat hij me zijn energie-neutrale huis zien. ‘We produceren zelfs meer dan we verbruiken.’ Deze man leeft rekenend en is klaar voor de toekomst. Als terug rijden naar zijn kantoor zegt hij dat de bomen aan de ene kant van de weg Duits zijn maar worden door Nederland onderhouden.

Als we weer op het troosteloze industrieterrein staan helpt René me om ‘het ware Europa’ en haar onlosmakelijke verleden te zien: ‘Kijk, er staan hier auto’s met Nederlandse, Duitse en Oekraïense kentekens naast elkaar.’ Vijftig meter verderop is het eerste Duitse huis te zien, tegenover het adviesbureau ligt in de bosjes een Joodse begraafplaats. We lopen naar het kerkhof, hij vertelt over z’n opa die eveneens een grensarbeider was. Dagelijks fietste hij van hier naar Oberhausen om in de mijnen te werken. Zijn hond wachtte iedere dag op hem, op een straathoek. Tot de dag dat zijn opa stierf door een explosief. ‘Al weet niemand dat zeker, je mocht niet in de kist kijken.’ En die ene dag ging de hond alleen naar huis, trok zich terug op zolder en verstierf.

Het kerkhof representeert het verleden, zijn adviesbureau faciliteert het heden en de toekomst van dit continent zie je gewoon voltrekken in het dagelijks leven zonder erbij na te denken. In het grensgebied weten de honden meer dan de mensen.

Tekst Jonah Falke | Fotografie Peter van Tuijl | Publicatie in de Gelderlander van 4 augustus 2023

Jonah Falke schrijft en publiceert zijn tweede episode uit de reeks grensgevallen.

Karin veranderde haar huis aan het einde van de wereld van een hel in een paradijs

Aan het einde van de wereld staat een huis. Karin noemt het tegenwoordig een paradijs, maar vroeger was het een hel. Acht jaar geleden kwam ze eigenlijk het huis van de buren bezichtigen en hoorde ze bij dit pand honden blaffen en janken. De verkoop van het beoogde huis ging niet door, ze vergat het en toen kwam het huis ernaast op de markt en keerde ze terug. In die acht jaar tijd is er een hoop gebeurd. In twaalf containers werden de restanten van de hel afgevoerd en langzaam zou haar paradijs tevoorschijn komen. De vorige eigenaar runde een hondenfokkerij waar de klad in kwam –de honden zaten buiten in stalen hokken, zonder eten en drinken. In de garage stonden paarden in het donker, op ingegroeide hoefijzers. In het huis stonk het naar uitwerpselen en zag je het gekras van de angstige dieren in de lak. De eigenaren vluchtten voor hun schulden en lieten de honden blaffend achter.

Ook vandaag blaffen er honden rond het huis aan het eind van deze landweg in Rees. Maar de zon schijnt, de tuin is gigantisch en weelderig. Karin zegt met een bedeesde stem dat ze twee kippen, vijf katten, zestigduizend bijen en twee honden heeft. Van een traumatische plek is het nu een opvangplek voor afgedankte dieren geworden. ‘Alsof ze het weten, laten mensen de dieren hier in de tuin los, ze gooien zelfs katten over het hek.’ Hond Willem is het meest gekweld van allemaal, die kan ik maar het best negeren, zegt ze, maar het is haar beste vriend. Hij is in Tunesië mishandeld, maar toen hij haar zag was het meteen goed. ‘Tegen mijn vlieg-principes in vloog ik naar Tunesië, anders had hij met het vliegtuig naar Parijs moeten vliegen en dan met de bus naar Nederland.’ Als een schaduw volgt hij haar door de tuin.

Karin is een gelukzoeker in Duitsland, zegt ze. Ze werd geboren in Silvolde, studeerde aan de Utrechtse schildersvakschool, woonde op een boot in Arnhem, en vervolgens twaalf jaar in een caravan waar het gebrek aan licht haar op begon te breken. Ze wilde graag – betaalbaar – in de natuur wonen. Ik had al zo’n vermoeden, maar het paradijs moet wel betaalbaar zijn en met haar salaris als huisschilder kan dat hier. Het valt me nu pas op dat Karin in de verte naar verf ruikt – in haar nek zitten nog wat spatjes. Drie dagen per week is ze schilder in Nederland. ‘Het heeft lang geduurd voor ik werd geaccepteerd als schilder. Ik heb de eerste jaren echt als een kerel gewerkt. Van die mannen die doen of ze er meer verstand van hebben en uitleggen hoe het moet. Of denken dat je de schoonmaakster bent. Ik moest me bewijzen. Nu werk ik alleen nog voor de mensen waar ik voor wíl werken.’ Haar schildersbedrijf is vernoemd naar Artemisia – een vrouw die in de vroege barok veel talent had als schilder en zo geen makkelijk leven tegemoet ging als schilderende vrouw.

Karin werkt bewust alleen in Nederland, want als ze in Duitsland zou werken moet ze ieder jaar 2% van haar AOW inleveren. ‘Daarnaast lopen Duitsers in hun smaak vaak dertig jaar achter,’ lacht ze. Verder spreekt ze met niets dan lof over de Duitsers. Ze zijn vriendelijker, niet zo egoïstisch en als ze bijvoorbeeld gaan zwemmen – ‘ook de jongeren’ – ruimen ze hun rotzooi op en laten ze geen radio’s galmen. Als gelukzoeker kan ze kiezen wat ze in Nederland en wat in Duitsland doet. Alleen tijdens de corona-lockdowns werd de grens onhandig zichtbaar. Haar werk en leven werden opgedeeld. De regels verschilden per land en er waren grenscontroles. ‘Zoals in bijna alles waren de Nederlandse-regels soms té losjes en kwamen mensen vooral voor zichzelf op. Bij de Duitsers dacht ik: het mag wel iets minder strak.’

Hond Willem komt dichterbij, maar kijkt argwanend. ‘Hij besluit zelf met wie hij contact wil,’ zegt ze. ‘Dat kan soms vijf seconden of soms dagen duren, maar dan krijg je een poot van hem en dan is het voor altijd goed.’ Het paradijs heeft haar eigen regels en wetten. Ik heb geen tijd om op het geluk te wachten. De hond heeft wel alle tijd. Als Karin aan het werk is, blijft Willem buiten op haar wachten.

Als we naast de brievenbus bij het hek staan, zegt Karin dat er soms een betalingsherinnering voor de vorige bewoners komt. Het is de allerlaatste herinnering dat het paradijs ooit een hel was. 

Tekst Jonah Falke | Fotografie Peter van Tuijl | Publicatie in de Gelderlander van 28 juli 2023

Jonah Falke is een schrijver (van 4 boeken en het vijfde verschijnt in oktober) en columnist en houdt ervan over de grens te gaan. In deze vijf zomerreportages letterlijk. De goede lezer zal ook de grensgevallen in figuurlijke betekenis wel herkennen. Ik was dit jaar weer zijn fotograaf. De vijf zomerreportages worden vanaf vandaag elke vrijdag in de Gelderlander (regio Achterhoek en Liemers) gepubliceerd. Vandaag de eerste!

Hoe deze Europeaan in een flat in Emmerik gewoon te verstaan is in het Achterhoeks

Je vergeet wel eens dat de bomen ook groen worden in Duitsland. Rondom een flat in Emmerik ligt asfalt en rijden vele vrachtwagens naar de industrie, maar voor de flat van Maarten en Mirjam staat een gigantische groene boom die tot de zesde etage reikt.

De voordeur zwaait open. ‘Welkom! Ik ben Maarten. Ik ben een bèta. Dat is interessant voor onze discussie.’ Achter hem zit Mirjam, in een rolstoel, ze glimlacht naar Maarten. Een discussie komt er niet, wel vertelt Maarten gretig over hun leven, terwijl Mirjam toekijkt.

Ze werden allebei geboren in Winterswijk, vertrokken op hun achttiende naar een dorpje bij Schiphol om te werken voor de petrochemische industrie, kregen geen kinderen, maar reizen in alle luxe een nomadisch bestaan over de hele wereld. Want tijdens de eeuwwisseling werd er bij Mirjam MS geconstateerd. Maarten zegt: ‘De twintigste eeuw heb ik gewerkt, de eenentwintigste eeuw zouden we samen gaan leven.’ Er kwam een huis in Zwitserland om te skiën en toen viel hun oog op Emmerich, omdat ze dicht bij hun familie in Winterwijk wilde zijn en de natuur misten. ‘Vergeleken met de randstad betaal je hier statiegeld voor een woning.’

In de flat wonen vandaag de dag ook veel Slowaken en Roemenen, het zijn slagers, aannemers, werklui. Net als Maarten en Mirjam vroeger werken ze in de randstad en wonen ze hier, net over de grens, om hun kapitaal niet te snel te zien slinken. ‘Als je uit de Achterhoek komt, heb je hier ook geen probleem, de mentaliteit is hetzelfde,’ zegt Maarten en Mirjam knikt. ‘Wat we het meest missen van de Randstad is dat er in het Oosten geen donder gebeurt aan concerten of theater. Je kunt hier wel naar de Kino, maar dan zie je een nagesynchroniseerde film, en cabaret?Ze zeggen weleens dat Duisters geen humor hebben, toch?’ lacht Maarten. 

Het huis hangt vol met spullen die ze overal ter wereld kochten. Ik moet niet vragen waar ze allemaal wel zijn geweest, maar waar nog niet. Alleen Australië en Nieuw-Zeeland wachten nog. Mirjam zou dit najaar graag op een cruise naar Sidney gaan, ter ere van hun vijftigjarige huwelijk. ‘Ik wil liever naar Zuid-Amerika,’ zegt Maarten. ‘Kan ook beiden,’ glimlacht Mirjam.

Maar eerst gaan ze morgen weer naar het Duitse Eemsland. ‘Daar zijn we tachtig procent van de tijd. Mirjam houdt erg van de natuur. Daar hebben we een grote tuin van zo’n duizend vierkante meter én een Nederlandse tuinman. Dit is eigenlijk een soort vakantiehuis. In het Eemsland ben je trouwens gewoon te verstaan in het Achterhoeks.’

Maarten springt op en zegt: ‘Kom, ik ga je laten zien dat ik niet alleen maar een bèta ben.’ Hij duwt Mirjam naar zijn werkkamer en trekt een rol posters tevoorschijn. ‘Ken je deze nog?’ vraagt hij en laat de beroemde verkiezingsposter van de PSP uit 1971 zien: de naakte vrouw met gespreide armen in het weiland. ‘Ik was vroeger een echte pacifist.’ Ook komen er tekeningen voorbij. ‘Vroeger tekende ik veel. Maar door mijn werk ben ik wat rechtlijnig geworden.’

‘Ben je nog steeds pacifist?’ vraag ik.

‘Ik ben een bèta, maar niet rechts. Al zei een filosoof ooit dat wie een dictator wil verslaan geweld moet gebruiken. Ben ik het mee eens. Alle mensen die te lang aan de macht zijn – dat werkt niet. Amerika heeft de enige echte democratie: na acht jaar is het klaar. Zo’n Rutte zit er al veel te lang.’

Mirjam wil nog graag even het uitzicht op de vijftiende verdieping laten zien. We nemen de lift. Ze kan net niet over de balustrade kijken. Maarten tilt haar op. Als je op de grond staat, zie je vooral asfalt en industrie, maar vanboven niets dan geëxplodeerd groen. Maarten wijst op een voormalige legerbasis. ‘Toen we hier twintig jaar geleden kwamen wonen waren de Canadese soldaten er nog. Destijds was deze flat ook populair onder prostituees, alle mannen gingen erheen.’ Het is verleden tijd. Net als de soldaten zijn de prostituees geschiedenis geworden. Mirjam glimlacht en Maarten laat haar weer zitten.

‘Jonah, je hebt me nog niet dé vraag gesteld: of ik me een Nederland of een Duitser voel.’ Hij geeft het antwoord al: ‘Ik ben een Europeaan. Dat hebben niet alle Achterhoekers, sommige worden al trillerig als ze de IJssel oversteken.’

“Je kunt de wereld nog zo in cijfers onderverdelen als betá, de wereld als je broekzak kennen en je een Europeaan voelen, maar over het noodlot van ziekte en verval valt niets zinnigs te zeggen – de natuur trekt uiteindelijk altijd haar eigen plan. Mirjam lijkt op het eerste gezicht afhankelijk van de levendige, praatgrage Maarten, maar ik vraag me af hoe hij zonder haar verder zou kunnen leven.”

Tekst Jonah Falke | Fotografie Peter van Tuijl | publicatie in de Gelderlander van 21 juli 2023